Тошкент метрополитени

Тошкент метрополитени

metro.jpg

                Тошкент метрополитени  қурилиши 1973йилда бошланган, Ўша даврда у собиқ Иттифоқ миқёсида 6-ўринда (Москва,Ленинград, Киев, Харьков, Боку шаҳарларидан кейин), Марказий Осиё республикалари ичида ягона бўлган ер ости транспорт воситасидир.

    Метронинг биринчи линиясининг  9 та станциядан иборат узунлиги 11,4 километр бўлган биринчи навбати („Собир Раҳимов”, „Чилонзор“, „Мирзо Улуғбек“, „Ҳамза“, „Миллий боғ“(Ёшлик), „Халқлар дўстлиги“, „Пахтакор“, „Мустақиллик майдони“, „Амир Темур”) бекатлари 1977-йил 6 ноябрда ишга туширилган. Узунлиги 4,1 километрли иккинчи навбати („Ҳамид Олимжон“, „Пушкин“, „Буюк ипак йўли“ бекатлари 1980 йил 18августда фойдаланишга  топширилиб, бекатлар сони 12 тага етди.

     Тошкент метрополитенининг умумий узунлиги 4,8 километр бўлган иккинчи линиясининг биринчи навбати („Алишер Навоий“, „Ўзбекистон“, „Космонавтлар“, „Ойбек“, „Тошкент“ бекатлари) 1984 йил ноябрда, иккинчи навбати („Машинасозлар“, „Дўстлик“ бекатлари, узунлиги 3,3 километр) 1987 йил ноябрда ишга тушди. Шу линиянинг учинчи навбати („Ғафур Ғулом“, „Чорсу“ бекатлари, узунлиги 2,4 км) 1989-йил ноябрда, тўртинчи навбати („Тинчлик“ ва „Беруний“ бекатлари, узунлиги 3,8 км) 1991 йил 30апрелда ишга тушди. Бу линиянинг умумий узунлиги қарийб 14,3 километрга етди.

Тошкент метрополитенининг шаҳар марказини Юнусобод турар жой массиви билан боғлайдиган (умумий узунлиги 14 километр) учинчи линиясининг биринчи навбати („Мингўрик“, „Юнус Ражабий“, „Абдулла Қодирий“, „Минор“, „Бодомзор“, „Ҳабиб Абдуллаев“ бекатлари) 2001 йил 26 октябрда ишга тушди.

Тошкент метрополитенида қатнайдиган поездларнинг ўртача тезлиги 39 км/соат, максимал тезлиги 65 км/соат. Тошкент метрополитенида сугкасига ўртача 270-300 минг йўловчи ташилади. Йўловчиларга қулайлик яратиш учун баъзи бекатларда эскалаторлар ўрнатилган. Метродаги „Чилонзор“, „Ҳамза“ бекатлари гумбазсимон, „Мустақиллик майдони“ йиғма монолит конструксияли колонна типида, бошқа бекатлар эса колонна типида қурилган.

Тошкент метрополитени 9 балли зилзилага бардош беради. Тошкент метрополитенининг умумий узунлиги 38,25 км, бекатлар сони 29 тага етган. Метро қурилиши ва навбатдаги йўл ҳамда бекатларни лойиҳалаш ишлари давом этмоқда. 2016 йил ноябрдан аввалдан қурилиши режалаштирилган Юнусобод ва Туркистон бекатлари ҳам фойдаланишга топштириш арафасида

        Метро станцияларини лойиҳалашда Ўзбекистоннинг ва собиқ Иттифоқнинг малакали меъморлари иштирок этишган. Метро станциялари бекатларини пардозлаш-безак ишларида Тошкентдаги “Миконд” заводи, “Хайкалтарошлик”,  “Усто” уюшмалари, шунингдек Ўзбекистон Бадиий фондининг  амалий саънат экспериментал комбинати мутахассислари қатнашган.   Ҳар бир бекатнинг бадиий меъморлик ҳамда ҳайкалтарошлик нуктаи назаридан безатилиши рамзий равишда шу бекат номини акс эттирган. Уларда маданий, монументал декоратив ва амалий санъатнинг миллий анъаналари ўз аксини топган. Бекатларга безак беришда, асосан, Ўзбекистонда чиқадиган қора, қизил, кулранг гранитлар, турли хил мармар (Нурота, Ғозғон каби)  керамика,  ёғочойна, турли хил металл ва бошқа материаллардан кенг фойдаланилган фойдаланилган.

        Мен 1977 йил 6 ноябрдаги метронинг 1-линиясининг 1-навбати қурилиши фойдаланишга топшириш маросимида қатнашганман. Ўша даврдаги Тошкент шаҳар бош архитектори бўлган Собир Одиловнинг  суҳбатини эшитганман. Улар Амир Темур (собиқ Марказий хиёбон) метро станциясида пардозлаш ишлари жараёнидаги бўлган воқеани мухокама қилишган. Мазкур станциянинг шип қисмида шарқона кўринишда 8 қиррали юлдузни тасвирини тушириб ганч орқали ишлов беришган. Лойиҳалаш жараёнида архитекторлар орасида турли баҳс-мунозаралар бўлган, баъзи корчалон архитекторлар шипдаги 8 қирралик юлдуз бизнинг мафкурага тўғри келмайди, 5 қиррали инқилобни улуғловчи  юлдузни тасвирлаш кераклигини уқтиришган. Бу масала бўйича марказдаги “Госархитекстрой” вакилларига мурожаат этишган. Марказдан малакали архитекторлар келиб,  воқеа тафсилотларини чуқур ўрганиб, Ўзбекистон - Шарқ мамлакати, Тошкент -“Шарқ дарвозаси”, “Шарқ юлдузи” эканлиги таъкидлашган ва пардозлаш ишларида тарихий шарқона меъморчилик шакллари, миллий услублари қўланилаётганлиги кўриб, бкнга  юксак баҳо бериб, шарқона пардозлаш ишларини қўллаб-қувватлашган. Улар меъморчилик  санъатини сиёсатга аралаштирмасликни таъкидлаганлар. Шу муносабат Тошкентнинг аксарият метро станциялари шарқона кўринишда, миллий рухдаги “Ер ости саройлари” барпо этилиб, дунё сайёҳларининг назарига тушган. Бугунги кунда    Тошкент метроси  Ўзбекистоннинг “ташриф қоғози” бўлган рамзий иншоотларидан бирига айланган.  

 

                                                                                                             Х.Шукуров

metro1.jpg