Наққошлик –нозик санъат

Наққошлик –нозик санъат

         Халқимизнинг  амалий ва ҳунармандчилик санъати узоқ тарихга эга. Кулолчилик, кошинкорлик, кандакорлик, тош, ёғоч, ганч ўймакорлиги, наққошлик, заргарлик санъати, зардўзчилик, гиламчилик, кигизчилик, каштачилик,  сўзаначилик, миниатюра санъати, бадиий тўқимачилик, тўқима рўзғор буюмлари, чинни, шиша буюмларини тайёрлаш каби хунармандчик ишлари  бугунги кунгача ривожланиб, такомиллашиб бормоқда. Айниқса қурилиш-меъморчилик жараёнидаги миллий услубдаги безак пардозлаш ишларида кошинкор, наққош, ганчкор, ёғоч ўймакор, кандакорлар ўз меҳнатлари билан миллатимизнинг тимсолига айланган буюк санъатимизни дунёга намоён қилиб келмоқдалар.

       Наққошлик - халқ амалий санъатининг қадимий соҳаси бўлиб,   нақш яратиш касбидир, наққош – нақш яратувчи ҳисобланади. Нақш-турли геометрик шакллардан, ўсимлик, ҳайвонот, табиат дунёсидаги шакллардан маълум тартибда такрорланиб ва бирга уйғунлашганда ҳосил бўладиган безаклардан иборат. Нақш тарихи инсониятнинг бадиий маданияти каби қадимий бўлиб, тарихий манбаларда жаҳондаги барча халқларда қадимдан мавжуд бўлганлигини тасдиқлайди.

          Марказий Осиё маданияти тарихида нақш санъати жуда қадимий бўлиб, ўзига хос нозиклиги ва намуналари билан ажралиб туради. Халқ амалий санъатининг турларида (ганчкорлик, ўймакорлик, наққошлик, кошинкорлик, каштачилик, сўзаначилик, гиламдўзлик  каби) нақшнинг кенг имкониятларидан фойдаланилади, қоғозга ишланган нақш лойиҳаси, қайд этилган санъат турларида мухрланиб ишланади.

         Юртимида нақшнинг турлари кўп бўлиб, энг тарқалган тури 2 хил; 1) геометрик шакллардан иборат чизиқли нақшлар мажмуаси “гирих” ва ўсимлик дунёси намуналаридан ташкил топган “ислимий”  турлари кенг тарқалган. Наққош усталар қоғозга ёки матога нақш намунасини чизиб андоза-шакл тайёрлайди, амалий санъат усталари мазкур тайёрланган андозалар ёрдамида жисмларда нақш безагини яратишади. Нақш яратиш устадан дид, маҳоратдан ташқари қунт, узоқ меҳнат ва малака талаб қилади.

Наққошлар ўтмишда халқ усталарининг энг билимдон, истеъдодли қисмини ташкил этган бўлиб, улар устодлардан таълим олган, турли фанлар (адабиёт, мусиқа, тарих, кимё, математика каби)ни чуқур ўзлаштирган малакали мутахассислар бўлишган. Марказий Осий худудидаги меъморий ёдгорликлар, археологик қазилмалар наққошликнинг бу ерда қадимдан ривожланганлигини кўрсатади. Қадимги Хоразмдаги Қўй қирилган қалъа, Тупроқ қалъа, Кўҳна Ургенч, Қадимий Термиз, Айритом, Болалик тепа, Варахша, Афросиёб ва бошқа жойлардан топилган турли услубдаги нақш намуналарининг бетакрорлиги ва жозибадорлиги билан аждодларнинг юксак маданиятидан дарак беради.

        Ўрта асрларда меъморчилик доирасида айниқса нақшларни қўллаш тараққий этиб, ўз қонун-қоидалари ҳамда услублари, ўзига хос ранглар уйғунлигига эга бўлган.

        19-20-асрларда тошкентлик Тойир Тўхтахўжаев, Олимжон Қосимжонов, Жалил Хакимов, Анвар Илхомов, Комилжон Каримов, Хоразмдан Абдулла Болтаев, Рўзимат Машарипов, Самарқанддан Абдуғани Латипов, уста Абдузоҳид, Қўқондан Саидмахмуд Норқўзиев, Саидахмад Махмудов каби наққошлар Ўзбекистоннинг наққошлик санъатида мехнат қилиб кўп тарихий биноларни таъмирлашда, замонавий биноларни безашда иштирок этишган ва анча шогирдлар тайёрлашган. Бугунги кунга келиб Ўзбекистоннинг Тошкент, Фарғона, Самарқанд, Бухоро, Хоразм  ва бошқа жойларда ўзига хос нақш мактаблари шаклланган ва фаолият кўрсатмоқда.    

            Улар ва устозлар шогирдларининг нинг нақш санъати Ўзбекистондаги ислом цивилизицияси маркази биносини безашда кенг қўлланилади.

Х.Шукуров