Маънавият масалалари ва ислом

Маънавият масалалари ва ислом

        Ислом дини эътиқод ва маънавият масалалари чамбарчас боғланиб кетган дин бўлиб, унда маънавият имоннинг таркибий қисми саналади. Шунинг учун ҳам имон-эътиқод масаласи тўғридан-тўғри маънавий ҳаёт масалалари билан айрилмаган тарзда олиб қаралади.

Ислом дини маънавиятнинг айни замонда маданиятнинг ҳам муҳим ва мукаммал бир қатлами ҳисобланади. У ўзининг улуғвор маънавий-руҳий мероси орқали халқнинг ижтимоий онги билан бевосита боғланиб кетган. Ислом ўзига хос такрорланмас “ҳаёт фани” бўлиб, одамлар ўртасидаги анъана ва муносабатларни, урф-одат ва байрамларни, турли маросим тартибларини, шунингдек, ҳаёт тарзини асословчи зарурий ижтимоий фаолиятдир.

Маънавият эса ислом динининг биринчи асоси ҳисобланади, нега деганда, у нафақат ғоявий маслак ёки дунёқарашга доир ишонч ва англовлар, балки кундалик ҳаётда қўлланиладиган ахлоқий сифатларга хос бўлган мўлжаллар, қадрият ва эътиқод тарзи ҳамдир.

Узоқ муддатли тарихий давр мобайнида ислом дини Марказий Осиё халқлари миллий ва маънавий қадриятларининг шаклланишида жуда катта аҳамият касб этди. Хусусан, ўзбек миллати этник маданиятининг ташкил топиши, турмушидаги ҳаётий тажрибаларининг қиёфаланиши Осиё ва Марказий Осиё халқлари тарихининг улкан ижтимоий-маънавий мерослари заминида, жумладан ислом дини таъсирида ҳам кечди.

Дин чиндан ҳам инсоний борлиқнинг бир-бирига боғланувчи муҳим ўринларини, масалан: туғилиш, никоҳ, дафн маросимлари кабиларни маълум илоҳий жиҳатларга боғлади. Бу ўринда албатта, ислом динининг тенгсиз ҳужжати, биринчи манбаи бўлмиш – Қуръони каримнинг ўрни ниҳоятда беқиёсдир. Ислом динининг далолатича, дунёда ҳеч бир нарса, на эзгулик ва на зулм Яратганнинг иродасидан ташқарида эмас. Агар ким бу эътиқоддан чекилса, демак беихтиёр ягона Аллоҳга бўлган имондан четга чиқиб қолади. Эзгулик ва шафқатлилик Яратгувчига хос, бу сифатлар унинг тамомий асл, яъни бошланғич сифатларидан ҳисобланади.

Исломий тамойиллар ва анъаналар мустаҳкам бўлган жамиятда ислом дини кишининг хулқи ва ҳаракатидаги, демакки бутун маънавиятидаги маълум амалиётларни, жумладан, сўз ва иш бирлигини инкор этмайди.

Жамият ва ижтимоий ҳаётдаги бутун бир тараққиётни биз ҳамиша тинчлик билан боғлаб келамиз. Қай ердаки домий тинчлик таъминланган бўлса, худди шу ерда ривожланиш бор, ижтимоий аҳиллик бор, яъни маданият, маънавият бор. Аслида ижтимоий ва маънавий онги баркамол бўлган жамиятгина тинчлик ва адолатни таъминлашга, ҳудудлар ва халқлар ўртасидаги доимий мувозанатни тиклаш ва қарор топтиришга ҳамда унинг тараққиётига сабабчидир. Ҳақиқатда бутун халқ ва миллатнинг тинчлик, тараққиёт ва куч-қудратга эришиш, фаровонлик ва саодатга етиш йўли бутун бир миллатнинг, ҳар бир одамнинг тарбияси, яъни хулқи, иродаси, маънавияти орқали ўтади. Шу ўринда таъкидлаш лозимки, шахснинг жамиятдаги ўрни ҳам ва бевосита шахснинг жамиятни бошқарувидаги таъсири ҳам ҳеч шак-шубҳасиз маданият ва маънавият масалалари билан боғлиқ.

Нуриддин ЮСУПОВ,

Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази илмий ходими